آشنایی با انواع ساز سنتی ایرانی

انواع ساز سنتی ایرانی

موسیقی هنر اول از هنرهای هفتگانه می باشد. که شیفتگان زیادی در کل دنیا دارد. و زبان مشترک همه ما می باشد. همه ما به نوعی به موسیقی علاقمند هستیم. و بخصوص بیشتر به ساز سنتی ایرانی علاقه خاصی داریم. شنیدن موسیقی با روح ما ارتباط برقرار می‌ نماید. و از این راه حال انسان را دگرگون می‌ سازد. شنیدن و یا نواختن موسیقی هر کدام به نوعی به ما حس بهتری منتقل می کند. هر کدام از ما ممکن است که به بک سبک یا ساز خاصی از موسیقی علاقه داشته باشیم. سبک‌ های گوناگون موسیقی توانسته است تمام کسانی را به خود جذب نماید. به شکلی که خیلی از ما روزانه مدت زمان زیادی را صرف شنیدن موسیقی می‌ کنیم.

شکل های اجرایی در موسیقی ایرانی

اجرای موسیقی در موسیقی نواحی و موسیقی سنتی همیشه انواع مختلفی دارد. در کل بسته به مناسبت ها یا کارکرد اجرا، اجرای موسیقی میتوانست به اشکال متفاوتی انجام گیرد. برای مثال در مناطق جنوبی ایران مراسمی بنام زار وجود دارد. که موسیقی عنصر اصلی و حذف نشدنی آن میباشد که در آن گروه نوازندگان با خلوص زیاد کسی که ماما زار یا بابا زار گفته می شود. را راهنمایی نموده و شنوندگان همراهی موثر خود را با همراهی ریتمیک همانند دست زدن یا حرکات بدن نشان می دهند و برای شفا یافتن فردی که مراسم زار برای او برگزار شده است، تلاش می نمایند. در موسیقی سنتی ایرانی حالت های مشخص تری جهت اجرای موسیقی وجود دارد. تکنوازی، دو نوازی و گروه نوازی از فرم های معمول اجرای موسیقی سنتی در ایران است. به غیر از تکنوازی که ویژه اجرای سازهای ملودیک میباشد، در بقیه شکل ها، خواننده میتواند حضور داشته باشد.

ساز سنتی ایرانی

همانگونه که می‌ دانید سازها مطابق با شکل نواختن و نوع تولید صدا به چند دسته تقسیم می‌ گردند. که در ادامه به معرفی آن‌ ها خواهیم پرداخت:

سازهای زهی

سازهای زهی به آن دسته از سازهایی می گویند. که سیم عامل تولید صدا در آن‌ ها است. چند ساز گوناگون نیز در دسته سازهای زهی قرار دارد که دارای چنگ‚ تار‚ سه تار‚ کمانچه‚ قیچک و … است. بایستی بدانید که سنتور یک ساز زهی کوبه‌ ای است. این سازها مطابق با حالت ارتعاش سیم‌ ها و ایجاد صدا در هر کدام با همدیگر متفاوت هستند.

سازهای کوبه‌ ای

سازهای کوبه‌ای به آن دسته از سازهایی می گویند. که با ضربه زدن و یا خراشیدن تولید صدا می‌ نمایند. برای مثال دایره‚ دف‚ طبل‚ تنبک و … در این دسته از سازها است. این دسته از سازها به منظور برجسته کردن ضرب آهنگ در قطعه‌ های موسیقی استفاده می شود. و توانایی بسزایی در تولید اصوات ملودیک ندارند.

ساز بادی کی از انواع ساز سنتی ایرانی

سازهای بادی نیز در حالتی تولید صدا می‌ کنند. که در آن‌ ها دمیده شود.به این معنی که دمش هوا در آن‌ ها سبب تولید صدا می‌ شود. برای مثال نی و نی انبان از مشهورترین سازهای بادی هستند که با دمیدن هوا و ارتعاش هوا باعث ایجاد اصوات موسیقایی می‌ شود.

امروزه در اجرای موسیقی ایرانی از سازهای متنوعیبه کار برده می شود. خوشبختانه امروزه بر روی سازهای قدیمی اصطلاحاتی انجام شده است که باعث قوی‌ تر شدن آن‌ ها می شود.

سنتور

یکی از سارهای بسیار مشهور در موسیقی ایرانی که از محبوبیت بالایی نیز برخوردار است سنتور می باشد. این ساز یکی از سازهای اصیل ایرانی میباشد. که به شکل ذوزنقه است. و در روی آن ۲ ردیف خرک وجود دارد. در زمان نواختن ضلع بزرگ سنتور در مقابل نوازنده قرار گرفته است. و نوازنده ۲ مضراب چوبی و یا مضرابی که با نمد پوشانده شده است شروع به نواختن می‌ نماید. در حالت کلی سنتور دارای نه خرک و هفتاد و دو سیم می باشد. که به شکل دسته‌ های چهار تایی روی خرک‌ ها قرار گرفته‌ است. ولی تعداد خرک ها می تواند مطابق با قوانین صدادهی تغییر کند. سنتور خود دارای انواع گوناگون است که دارای سنتور لاکوک، سنتور کروماتیک، سنتور معمولی سل کوک، سنتور باس و سنتور کروماتیک بم است.

تار

تار از  مهم ترین سازهای موسیقی سنتی ایرانی می باشد که قدمت بسیاری دارد. این ساز از دسته سازهای زهی و به طول ۹۵ سانتی متر است. این ساز دارای شش سیم است. که دو به دو با هم کوک می‌ گردند. ولی گاها زوج سیم با هم کوک نمی شود. و می تواند هر  یک از آنها کوک داشته باشد. که به آن کوک تزیینی می گویند. البته این ساز در گذشته پنج سیم داشت که یک سیم بوسیله استاد غلامحسین درویش یا درویش خان به آن اضافه گردید. نوازنده برای نواختن این ساز در حالت نشسته تار را به شکل افقی روی پای خود قرار داده بوسله مضراب آغاز به نواختن می‌ کند.

بر اساس تصاویر موجود بر روی دیوارهای کاخ هشت بهشت در اصفهان، این نتیجه کسب می گردد. که زمان پیدایش این ساز دوران صفویه می باشد. همچنین سایر تصاویر موجود در آثار تاریخی در شیراز نشان دهنده این است که تار در دوران زندیه محبوبیت بسزایی داشته است.

سه تار  ساز سنتی ایرانی

سه تار یکی دیگر از ساز سنتی ایرانی می باشد که بوسیله ناخن انگشت اشاره نواخته می شود. البته می‌ توان برای نواختن سه تار از مضراب فلزی نیز به کار برد. این ساز از دسته سازهای زهی می باشد که شامل چهار سیم از جنس فولاد و برنز است. نواختن سه تار در دستگاه موسیقی ایران متداول است. البته این ساز معمولا برای تکنوازی به کار می رود. و برای هر دستگاه کوک خاصی وجود دارد. امروزه سه تار شباهت بسیاری به ساز تار دارد. اما در قدیم آن را از دسته تنبور می‌ دانستند.

تنبور

سازی است با کاسه ی گلابی شکل و شامل دسته ی بلند این ساز در گدشته طبق گفته ی فارابی شامل 1 یا ۲ سیم بوده است. که در حال حاضر به شکل سه سیم 2 سیم اصلی و 1 سیم واخوان موجود است. این ساز دارای چهارده پرده می باشد. و از دسته سازهای ایرانی است که ربع پرده ندارد. تنبور سازی قدیمی و عرفانی است و  در برخی مناطق تقدس مخصوصی برای آن قائل می باشند. به  شکلی که قبل و بعد از نواختن بر آن بوسه می زنند.

قانون

یکی دیگر از سازهای مشهور در موسیقی ایرانی قانون می باشد. که به ظاهر شباهت زیادی به ساز سنتور داشته فقط با این تفاوت که شکل ذوزنقه نیمه است. این ساز از قدیمی‌ ترین سازهای موسیقی ایرانی می باشد. و شامل ۷۲ سیم است. نواختن ساز قانون بوسیله ۲ انگشت سبابه ۲ دست است. نوازنده برای نواختن ساز قانون در مقابل ضلع بزرگ آن قرار می‌ گیرد. بعضی از نوازندگان این ساز ممکن است از انگشتانه فلزی برای نواختن قانون استفاده کنند.

دف

دف یکی از سازهای کوبه‌ای در موسیقی ایرانی می باشد از آن جهت همراهی ریتمیک در گروه نوازی مورد استفاده قرار می گیرد. از دف با نام دایره نیز یاد می‌ شود. که البته نوع کوچک تر آن است. این ساز از پوست، چوب و فلز تشکیل شده است. و شکل آن دایره‌ ای با قطر حدودا شصت سانتی متر است. روی این دایره با پوست پوشش داده شده است. و در دیواره درونی آن در فاصله‌ های مشخص حلقه‌ های فلزی قرار گرفته است.

نی

یکی از قدیمی‌ ترین سازهایی که از اول بشر برای اهداف گوناگون از آن به کار می برد نی است. این ساز از گیاهی به نام نی تولید می‌ گردد. که دارای گونه‌ های متفاوتی است. این ساز از دسته سازهای بادی می باشد که بر روی آن چند سوراخ وجود دارد. نوازنده نی با دمیدن هوا در نی و انگشت گذاشتن بر سوراخ ها می‌تواند صداهای گوناگونی بوسیله آن تولید کند. همچنین تغییر فشار هوا نیز بر روی صدای آن تاثیر گذار می باشد.

تنبک (تمبک) ساز سنتی ایرانی

تنبک یکی دیگر از سازهای محبوب و کاربردی در موسیقی ایرانی می باشد. که در دسته سازهای کوبه‌ای قرار گرفته است. البته از تنبک با نام ضرب نیز شناخته می‌ شود. دهانه ساز تنبک از پوست تشکیل شده است که نوازنده با ضربه زدن به آن تولید صدا می‌ کند. تمبک دارای اندازه‌ های گوناگونی می باشد. برای مثال تمبک‌ های تکنوازی دارای اندازه کوچک و تمبک‌ های ارکستر دارای اندازه بزرگ می‌ باشند. برای نواختن ساز تمبک نوازنده بایستی آن را در میان پا ها قرار داد و همچنین لبه آن را روی پای خود قرار دهد و پس از آن ۲ دست برای نواختن آن به کا ببرید.

جهت مطالعه ادامه مطلب کلیک کنید